Ben veñas maio, con toda a saúde! - 10/05/2020
Opinión:

O refraneiro popular poucas veces nos leva a equivocación. Como o seguinte refrán: “Maio longo, dador de San Xoán claro e enxoito. O maio das calendas longas para endereitar os campos e revolucionar aos labregos en seus labores de cultivo. A cantiga das “Maias” de Alfonso X O Sabio, en cada inicio de estrofa demanda loalo: “Ben veñas, maio, con moitas requezas”; “Ben veñas, maio, con pan e con viño”; “Ben veñas, maio, alegre e fremoso”. Esta cantiga alfonsí, do século XIII, de benvida e de loa dedicada ao maio xerminal, o dos longos traballos que ían do lusco ao fusco. Unha cantiga que garda relación cos miniados daqueles libros de horas e calendarios medievais que enxalzaban ao mes de maio con escenas campesiñas e bucólicas como as que aparecen no “Libro de Horas de D. Manuel”, rei de Portugal. De evocadores iluminuras que resaltan escenas campestres da nobreza en veleiros, e labradores cercados por campos verdes e produtivos. O ocio e o traballo, en contraposición e matizando a loita de clases.

Nos calendarios esculturais do románico, como o da igrexa de Santa María do Azougue de Betanzos, único exemplar na Galiza, o mes de maio está representado por unha figura antropomorfa cunha ave, representando a arte de cetraría, representativa do mes de maio. Mais no pórtico románico do mosteiro de Ripoll, está o chamado “Calendari dels pagesos”, con doce elementos figurativos, lembrando aos labregos os traballos que teñen que realizar en cada un dos meses do ano. O mes de maio está representado e dedicado a recollida de froitos.

Das miñas vivencias e lembranzas infantís mais primarias da década de 1950, onde o rural galego preservou unha serie de normas e conceptos orixinarios dos traballos e dos cultivos da terra, nos que se resaltaba certo medievalismo en localizadas estruturas dos labores do campo. Maio estaba aí cos seus encantos e prodixios, abrindo un tempo bulicioso cando os labregos preparaban a terra para a sementeira, nesas leiras e agros longos, berrando coa xugada de vacas de arada que abrían o rego. Era un berro prolongado ben adobado de ledicia. Posiblemente unha alegoría, unha satisfacción de realizar un labor como o da sementeira. A estampa que nos deixaba ese espazo labrado parecíase aos miniados dos libros de horas e dos calendarios medievais. Unha estampa de relevancia do mes de maio que aparece nutrido de lustre verdoso das paisaxes naturalizadas do noso país e cunha variedade de paxaros na cimeira dos arboredos. O maio dos longos días, no arado abrindo canle e rematando suco, e sobre eles ía unha nutrida bandada de pegas, rulas e lavandeiras apañando insectos.

Nos versos rosalianos de “Follas Novas”, encontramos esta primicia: “Maio longo, maio longo, / fuches curto para min: / veu contigo a miña dicha, / volveu contigo a fuxir.” Nos maios dos anos cincuenta vivín esa realidade naqueles ambientes de renovación festeira do ciclo estacional de primavera, motivada por tantas mobilidades e expresións extravertidas, que ben podía responder a ese delicado florilexio natural, vestido de poderoso colorido das xesteiras, toxeiras e uceiras. Esa forza telúrica revelada en maio, que resplandecía no mais tenro e esencial alborexar comunicativo mais directo coa terra que nos anima e nos sostén e sustenta. O panteísmo a latexar en nós, a enchernos e refacernos de existencialismo pletórico.

A principios daquel decenio comezaba un afrouxador cambio expresivo que o nacional-catolicismo difundiu unha nova táctica que superaba a pesada tebra dos anos corenta. Unha década de morte e dispersión polas interminábeis represións que levou acabo a ditadura, e despois de feita a faena de exterminio, apareceu a década dos cincuenta abandeirada polo espírito relixioso para reeducar e normalizar a norma que o clero concretou con unha movida relixiosa moi contundente e negadora do Evanxeo, e de obrigada asistencia e permanencia. Naqueles ambientes, o maio florido dos labregos estaba cargado de sometementos. Mais este rapaz, agora entrado no minifundio dos anos, non sospeitaba de tantos remorsos, silencios e desconcertos que contribuían a aqueles actos relixiosos de convocatoria unánime, no que reinaba o espírito único de incontinencias doutrinarias reservado para domesticar e alienar. Aqueles maios floridos eran dedicados á Virxe María e para pasear a Virxe de Fátima de pobo en pobo. Todo unha marianada moi completa que a min me divertía e integraba naquelas inauditas manifestacións depresivas. Do que mais gustaba en maio eran aquelas “Santas Misións” que cada parroquia organizaba con exquisita suntuosidade e a elas concorrían as parroquias do perímetro da que organizaba. A prédica era conducida por dous grosos xesuítas, sen titubeos doutrinarios, polo que eu podía ler no rostro dos ouvintes. Obrigaban a ir a esas concentracións misionais a dúas persoas como mínimo de cada casa. Alí estaban os “furtivos e descarrilados” -como os xesuítas chamábanlle ao xentío- que acugulaban aqueles soutos, convertidos en templos campestres. Alí estaban aquelas mozas de belas composturas e fermosuras, con vestes de branca pureza, para carrear a virxe, por ser elas as “Fillas de María Santísima”. Non faltaban as encomendas dedicadas a elas. Mesmo sinalando que foran nadas para os arranxos caseiros, para respectar e obedecer ao home, para parir e criar fillos e ser imitadoras de María.

Que imaxes aquelas tan ben repregadas nos meus silencios dun desprotexido neno, cuxa emoción resplandecía nos maios floridos, que a miña memoria retoma agora como algo retórico, quizais para sorprenderme coa lembranza do que me divertía naquelas procesións tan inxenuo ante a morbosa prédica. Aqueles maios que me emocionaban co arrechouchío de paxaros; aquel chiar de carros; aquel pulo e donaire aldeán lexitimando o herdo e a identidade de labregancia. Algo tan importante como os maios, longos e algareiros da miña infancia. Acabaron, finaron. Só a memoria saudosa reten o fascíneo daquelas emocións, cada vez mais en desamparo. Mais un sigue teimando e cultivando o afervoado “Menosprecio de Corte e Alabanza de Aldea”, título do libro da autoría daquel vello bispo de Mondoñedo do século XVII, Antonio de Guevara.
Xosé Lois García